การปลูกฝังคุณธรรมจริยธรรม นนร.

การปลูกฝังคุณธรรมจริยธรรม นนร.

น.อ.รศ.อมรเทพ แกล้วกสิกรรม

ความเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วของสังคมในยุคปัจจุบัน มีอิทธิพลต่อการแสดงพฤติกรรมของบุคคล ทั้งส่วนที่เป็นพฤติกรรมทางบวก เช่น เป็นผู้รู้จักรับผิดชอบต่อสังคม มีความซื่อสัตย์สุจริต มีระเบียบวินัย มีจิตอาสา ฯลฯ และในส่วนที่เป็นพฤติกรรมทางลบ เช่น ไม่รับผิดชอบต่อสังคม ขาดระเบียบวินัย ไม่ซื่อสัตย์สุจริต เห็นแก่ประโยชน์ส่วนตนหรือพวกพ้อง เป็นต้น สภาพการณ์ดังกล่าวเป็นไปตามสิ่งเร้า สิ่งกระตุ้นที่ได้รับจากกสิ่งแวดล้อมในสังคม โดยเฉพาะอย่างยิ่งสังคมที่มีความทันสมัยของเทคโนโลยี สื่อออนไลน์รูปแบบต่าง ๆ พบว่าได้ส่งผลให้เกิดสังคมแบบวัตถุนิยมที่มนุษย์ให้ความสำคัญต่อสิ่งของ ความมั่งคั่งร่ำรวย การยกย่อง สรรเสริญ การได้รับสถานภาพทางสังคมที่ทำให้รู้สึกว่าอยู่เหนือกว่าผู้อื่น ทำให้มนุษย์กล้าที่จะกระทำสิ่งต่าง ๆ เพื่อให้ได้สิ่งเหล่านี้มาเป็นของตน อาจด้วยวิธีการที่ไม่ถูกต้อง เพราะเห็นผลได้รวดเร็วกว่า ประเด็นดังกล่าวแสดงให้เห็นได้ว่า มนุษย์กำลังขาดจิตสำนึกด้านคุณธรรมจริยธรรม

จากประสบการณ์ที่ได้มีโอกาสเป็นผู้แทน รร.นร.เข้าร่วมกิจกรรมกับ คณะกรรมการประสานกิจเครือข่ายสถาบันอุดมศึกษาเขตภาคกลาง เพื่อพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ในปี ๒๕๕๙ – ๒๕๖๐ และร่วมเป็นอนุกรรมการใน คณะอนุกรรมการพัฒนาผู้เรียนด้านการเรียนการสอน (หมวดวิชาศึกษาทั่วไป/การสอดแทรกคุณธรรมจริยธรรม) ของเครือข่ายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ตั้งแต่ ๑ ต.ค.๖๐ – ปัจจุบัน ทำให้ทราบว่า เครือข่ายพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย ซึ่งสมาชิกเครือข่ายเป็นผู้บริหารระดับสูงของมหาวิทยาลัย (หรือผู้แทน) คณาจารย์ ตลอดจนผู้มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับการบริหารสถานศึกษา การจัดการศึกษา และกิจการนักศึกษา ได้ตระหนักถึงปัญหาที่เกิดขึ้นจากความเปลี่ยนแปลงของสังคม ซึ่งมีอิทธิพลต่อการแสดงพฤติกรรมด้านคุณธรรมจริยธรรมของนิสิต นักศึกษาเป็นอย่างมาก หากนิสิต นักศึกษา ซึ่งเป็นเยาวชนที่กำลังเจริญเติบโตเป็นผู้ใหญ่ของสังคมขาดความเข้าที่ถูกต้อง จะก่อให้เกิดทัศนคติและความเชื่อตามกระแสสังคมดังกล่าว ซึ่งนั่นหมายถึงว่า สังคมไทยจะเต็มไปด้วยบุคคลที่ขาดหรือย่อหย่อนคุณธรรมจริยธรรม จะก่อให้เกิดผลเสียทั้งปัจจุบันและภายหลังจากสำเร็จการศึกษา จึงได้เสนอให้สถาบันอุดมศึกษาเล็งเห็นความสำคัญต่อการสร้างเสริมคุณธรรมจริยธรรมแก่นิสิต นักศึกษา โดยให้คณาจารย์ออกแบบการเรียนการสอนในลักษณะที่สามารถสอดแทรกเรื่องคุณธรรมจริยธรรมแก่นิสิต นักศึกษา นอกเหนือจากการให้ความรู้และทักษะตามสาขาวิชาชีพ (Knowledge Skills) เพราะความรู้ที่จำเป็นต่อการดำรงชีพ การใช้ชีวิต หรือทักษะทางสังคม (Social Skills) ซึ่งเกี่ยวข้องกับการมีคุณธรรมจริยธรรมด้วยนั้นมีความสำคัญ ทำให้สามารถอยู่ในสังคมได้อย่างมีความสุข ได้รับการยอมรับนับถือ เป็นที่เชื่อมั่น ช่วยลดปัญหาต่าง ๆ ที่อาจเกิดขึ้นตามมา และเป็นการดำเนินการที่รองรับการก้าวเข้าสู่ยุค Thailand ๔.๐ ซึ่งคงต้องมีความเปลี่ยนแปลงในหลายภาคส่วนเพื่อสร้างความทันสมัยให้แก่ประเทศไทย ในด้านของทิศทางการพัฒนานิสิต นักศึกษา ก็ควรได้รับการปรับเปลี่ยน โดยมุ่งการสร้างมนุษย์ให้เป็น “มนุษย์ที่มีทักษะสูง”เพื่อเป็นต้นทุนสำคัญของสังคม เครื่องมือสำคัญในการสร้างทุนดังกล่าวก็คือ การให้การศึกษาแก่มนุษย์ การจัดการเรียนการสอนในยุคปัจจุบัน จึงควรให้ความสำคัญต่อการปลูกฝังคุณธรรมจริยธรรมอย่างจริงจัง และควรดำเนินไปเพื่อสร้างให้นิสิต นักศึกษา ได้สร้างต้นทุนให้แก่ตนเองในเรื่องต่าง ๆ ดังนี้

๑. สามารถใช้เทคโนโลยีได้อย่างคล่องแคล่วโดยไม่ต้องสอน ไม่เน้นทฤษฎีทางตะวันตกแต่เน้นการสร้างความรู้ด้วยตนเอง

๒. สร้างทักษะการเรียนรู้และการปรับตัวให้แก่ผู้เรียน ที่เน้นการเสริมสร้างทักษะความชำนาญมากกว่าเนื้อหา เพื่อให้สามารถปรับตัวรองรับความเปลี่ยนแปลงด้านต่าง ๆ ได้

๓. ทำให้สามารถคิดเองได้ มีการสร้างสรรค์ นำองค์ความรู้มาบูรณาการเพื่อก่อให้เกิดนวัตกรรมที่ตอบสนองความต้องการของสังคม มีทักษะและความสามารถ (Talent) เชิงสร้างสรรค์นวัตกรรม

๔. สร้างความสามารถในการจำแนกแยกแยะข้อมูล การแสวงหาความรู้และการสร้างความรู้ด้วยตนเอง

๕. สามารถใช้เหตุผล การคิดวิเคราะห์ และแก้ปัญหาได้อย่างเหมาะสม

๖. มีทักษะการทำงานเป็นทีม และความเป็นผู้นำ

๗. มีคุณธรรมประจำตน เช่น การคิดเพื่อประโยชน์สุขของผู้อื่น มีสำนึกรับผิดชอบต่อสังคม เคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ยอมรับความหลากหลายและกติกาของสังคม ตลอดจนมีชีวิตแบบพอเพียงพึ่งตนเอง

จึ่งเห็นได้ว่าการเรียนการสอนระดับอุดมศึกษาในยุคปัจจุบัน มุ่งสร้างคุณลักษณะที่เหมาะสมต่อความเปลี่ยนแปลงของสังคมให้เกิดขึ้นกับนิสิต นักศึกษา เช่น การใช้เทคโนโลยีเพี่อการศึกษาค้นคว้า หาความรู้ด้วยตนเอง ให้มากกว่าการสอนโดยอาจารย์ การสร้างทักษะความชำนาญทางวิชาชีพให้มากกว่าการทราบทฤษฎีหลักการแต่ไม่สามารถปฏิบัติได้ การเป็นผู้มีความคิดสร้างสรรค์ที่นำไปสู่การผลิตนวัตกรรมตามความต้องการของสังคม เป็นผู้มีเหตุผล รู้จักการคิดวิเคราะห์และแก้ปัญหา สามารถทำงานเป็นทีมได้ และที่สำคัญคือเป็นผู้มีคุณธรรม เพื่อนำไปสู่การรู้จักรับผิดชอบสังคม ยอมรับกฎกติกาของสังคม เคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ และการดำรงชีพแบบพอเพียง

การจัดการเรียนการสอนเพื่อปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรมให้แก่ นนร.

นนร. ต้องได้รับการศึกษาทั้งภาควิชาการตามแบบสถาบันอุดมศึกษาทั่วไป และการศึกษาวิชาชีพทางทหาร ซึ่งทำให้มีความแตกต่างจากนิสิต นักศึกษาทั่วไป อย่างไรก็ดี การปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรมให้แก่ นนร. เป็นภารกิจสำคัญเช่นเดียวกับนิสิต นักศึกษาของสถาบันอุดมศึกษาทั่วไป เพราะสิ่งนี้ เป็นคุณลักษณะที่ดีของมนุษย์ จะเป็นพื้นฐานสำคัญของการแสดงพฤติกรรมโดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อยู่ร่วมกันในสังคม จึงมิควรเป็นข้อยกเว้นสำหรับบุคคลกลุ่มใด จากที่ได้ทำหน้าที่เป็นอาจารย์สอน นนร. นับตั้งแต่ปี ๒๕๓๙ ทำให้ได้รับประสบการณ์ ทราบถึงสิ่งที่เป็นลักษณะเฉพาะ ตลอดจนข้อจำกัดต่าง ๆ ของกระบวนการเรียนการสอน ประกอบกับในยุคปัจจุบันที่สังคมมีความเปลี่ยนแปลงซึ่งมีผลต่อการแสดงพฤติกรรมด้านคุณธรรม จริยธรรมของมนุษย์อย่างมากตามที่กล่าวแล้วข้างต้น ทำให้เห็นว่าการออกแบบการเรียนการสอนเพื่อปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรม แก่ นนร.นั้น สามารถกระทำได้โดยการสอดแทรกเนื้อหานี้ไว้ในรายวิชาที่สามารถดำเนินการได้ โดยควรพิจารณาถึงคุณลักษณะพึงประสงค์ของที่ต้องการให้เกิดขึ้นแก่ นนร. ลักษณะของวิชา และจำนวนชั่วโมงการสอนที่สามารถกระทำได้ ครู – อาจารย์ เป็นผู้มีส่วนสำคัญต่อการสร้างคุณธรรม จริยธรรม โดยการให้ความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้อง ออกแบบการเรียนการสอนที่จะช่วยกระตุ้น/สร้างพฤติกรรม ด้านคุณธรรม จริยธรรม การเสริมแรง/จูงใจ เพื่อพัฒนาพฤติกรรมสู่เป้าหมายโดยการให้คำชม รางวัล ประกาศเกียรติคุณในชั้นเรียน หรือคะแนน และควรสะท้อนพฤติกรรมให้ นนร.ทราบว่าสิ่งที่ปฏิบัตินั้นแสดงถึงสภาวะการเป็นผู้มีคุณธรรม จริยธรรมอย่างไร และที่สำคัญอย่างยิ่งคือ ครู – อาจารย์ต้องแสดงตนให้เป็นแบบอย่างที่ดีในด้านการเป็นผู้มีคุณธรรม จริยธรรม ได้ด้วย จึงได้นำมาใช้ออกแบบการเรียนการสอนในวิชาที่รับผิดชอบ คือ วิชาการเมืองไทยและการเมืองระหว่างประเทศ (ภาคการเมืองไทย) (Thai and International Politics) และวิชาความเป็นพลเมืองโลก (Global Citizenship) สำหรับ นนร.ชั้นปีที่ ๒ โดยมีเงื่อนไขประกอบการพิจารณาตามที่ได้กล่าวข้างต้น คือ พิจารณาจาก คุณลักษณะพึงประสงค์ของที่ต้องการให้เกิดขึ้นแก่ผู้เรียน ลักษณะของวิชา และจำนวนชั่วโมงการสอนที่สามารถกระทำได้ จึงออกแบบและจัดการเรียนการสอน เป็นดังนี้

ด้านคุณลักษณะพึงประสงค์ที่ต้องการให้เกิดขึ้นแก่ นนร. เห็นว่า นนร. เป็นนักเรียนทหาร และจะเป็นนายทหารสัญญาบัตรเมื่อสำเร็จการศึกษา คุณธรรมจริยธรรมที่ควรปลูกฝังคือ ระเบียบวินัย ความซื่อสัตย์สุจริตความกล้าหาญ ความรับผิดชอบต่อหน้าที่ การตรงต่อเวลา และการทำงานเป็นทีม

ด้านลักษณะของวิชา วิชาที่รับผิดชอบมีเนื้อหาเกี่ยวข้องกับเรื่องคุณธรรม จริยธรรม เป็นหัวข้อเรื่องในวิชาโดยตรงอยู่แล้ว เช่น วิชาความเป็นพลเมืองโลก ในหัวข้อคุณลักษณะพึงประสงค์ของพลเมืองโลก ส่วนวิชาการเมืองไทยและการเมืองระหว่างประเทศ (ภาคการเมืองไทย) มิได้มีหัวข้อเรื่องคุณธรรม จริยธรรม อยู่ในเนื้อหาวิชาโดยตรง แต่ได้ใช้วิธีการสอดแทรกเป็นการให้ความรู้เกี่ยวกับคุณธรรม จริยธรรมทางการเมืองของผู้ปกครอง ของประชาชน โดยเน้นการสอนแบบจัดกิจกรรม เกมส์ และอื่น ๆ ตามความเหมาะสมให้ นนร. ได้ปฏิบัติเพื่อเรียนรู้หัวข้อนั้น ๆ ในชั้นเรียน การบรรยายหน้าชั้นเรียนจะมีเฉพาะในส่วนที่เกี่ยวกับทฤษฎี หลักการที่สำคัญเท่านั้น และเพิ่มการสะท้อนและให้ความเข้าใจต่อพฤติกรรมด้านคุณธรรมจริยธรรม ตามที่ นนร. ปฏิบัติในกิจกรรม หรือเกมส์ที่จัดให้ เพื่อนำไปสู่การสร้างเสริม พัฒนา หรือปรับปรุงตนเอง

ด้านจำนวนชั่วโมงการสอน มีข้อจำกัดค่อนข้างมาก เนื่องจาก นนร. ต้องปฏิบัติกิจกรรมพิเศษด้วย จึงได้พิจารณาคัดเลือกกิจกรรม หรือเกมส์ ที่ช่วยทำให้ นนร. ได้เรียนรู้เกี่ยวกับการเป็นผู้มีคุณธรรม จริยธรรม ของตนเอง และผู้อื่น และอาจารย์ผู้สอนจะทำหน้าที่สะท้อน หรือให้ความเข้าใจต่อพฤติกรรมด้านคุณธรรม จริยธรรมให้ นนร.ทราบในท้ายชั่วโมง การจัดกิจกรรมในชั้นเรียนดังกล่าวจะดำเนินการให้เสร็จสิ้นภายในชั่วโมงเรียนของวิชา เพื่อมิให้เป็นภาระต่อ นนร. นอกชั้นเรียน

การปลูกฝังคุณธรรมจริยธรรม นนร. นั้น เห็นว่า สามารถดำเนินการได้จากการปฏิบัติทั่วไปที่ในรายวิชาต่างๆ มีการดำเนินการอยู่แล้ว ทั้งวิชาที่มีเนื้อหาโดยตรงกับการเรียนการสอนหัวข้อคุณธรรมจริยธรรม และในรายวิชาที่มิได้มีเนื้อหาวิชาเกี่ยวข้องโดยตรงก็สามารถดำเนินการได้โดย ครู – อาจารย์ พิจารณาจากเนื้อหาวิชา หรือกิจกรรม ข้อตกลง การปฏิบัติประจำวิชา ว่ามีส่วนใดที่สามารถเชื่อมโยงเรื่องการเป็นผู้มีคุณธรรม จริยธรรมก็สามารถดำเนินการได้ เช่น ถ้าต้องการปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรม ด้านความตรงต่อเวลา ให้พิจารณาเวลาการเข้าเรียน การพัก การออกจากห้องเรียน การส่งงานที่มอบหมาย ด้านระเบียบวินัย การแต่งกาย การขออนุญาตต่าง ๆ การทำความเคารพก่อนเรียนและเมื่อเสร็จสิ้นการเรียน การปฏิบัติตามระเบียบในชั้นเรียนตลอดจนแบบธรรมเนียมทหาร ความตั้งใจเรียน ด้านความซื่อสัตย์สุจริต ให้พิจารณาการไม่กล่าวเท็จ การไม่ทุจริตการสอบ ในกรณีงานมอบ (งานเดี่ยว/งานกลุ่ม) ต้องไม่มีการลอกผลงานผู้อื่นมานำเสนอโดยไม่อ้างอิง หรือการไม่ช่วยเหลือเพื่อนในกลุ่มจัดทำผลงาน ด้านความกล้าหาญ ให้พิจารณาภาวะความเป็นผู้นำ ความสามารถในการชักจูง โน้มน้าว ความรับผิดชอบต่อสิ่งที่ได้ปฏิบัติไปแล้ว ทักษะการเป็นผู้นำเสนอผลงาน (ในกรณีที่มีการให้นำเสนอผลงานหน้าชั้นเรียน) ด้านความรับผิดชอบต่อสังคม ให้พิจารณา การรักษาความสะอาดชั้นเรียน ไม่ทิ้งขยะหรือทำให้ห้องเรียนเกิดความสกปรก ไม่เรียบร้อย การช่วยอนุรักษ์ประหยัดพลังงานไฟฟ้า เช่น ช่วยปิดสวิตซ์ไฟฟ้า เครื่องปรับอากาศเมื่อเลิกใช้งาน ใช้น้ำประปาอย่างประหยัด ไม่สูบบุหรี่ในสถานที่ห้ามสูบ ไม่พูดคุยหรือส่งเสียงดังในชั้นเรียน เป็นต้น วิธีการดังกล่าว เป็นการดำเนินการที่สามารถปฏิบัติได้ โดยที่อาจารย์ประจำวิชาพิจารณาบริหารจัดการให้เหมาะสม อาจเป็นการเพิ่มการปฏิบัติให้แก่ ครู – อาจารย์ ต้องดำเนินการ เช่น การอธิบาย การทำความเข้าใจ หรือสะท้อนพฤติกรรมด้านคุณธรรมจริยธรรมให้ นนร.ทราบ หรืออาจต้องมีการใช้แบบประเมินคุณลักษณะด้านคุณธรรมจริยธรรม นนร.รายบุคคล แต่ถ้าพิจารณาถึงประโยชน์ที่สังคมจะได้รับจากการสร้างคนที่มีคุณลักษณะพึงประสงค์ ที่จะเป็นคนดีให้แก่สังคมเพิ่มขึ้น ก็ถือว่าคุมค่า นนร. ยุค Thailand ๔.๐ จึงควรเป็นเมล็ดพันธุ์ใหม่ที่มีความสามารถหลากหลาย มีความเป็นผู้ผลิตมากกว่าการเป็นผู้บริโภค พร้อมที่จะพึ่งพิงปัญญาตนเองมากกว่าปัญญาตะวันตก การเรียนเพื่อสร้างสมรรถนะในตน (Character) จึงมีความสำคัญกว่าการเรียนเพื่อรับปริญญา และที่สำคัญคือ ต้องเป็นผู้มีคุณธรรมจริยธรรม